FAQ - Chứng khoán phái sinh

1. Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính mà giá trị của chúng phụ thuộc vào giá của một tài sản cơ sở. Công cụ là các loại hợp đồng như hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi và chứng quyền. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại, v,v.. hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất, v.v.

Chứng khoán phái sinh quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán và/hoặc chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai.

Trong đó, hợp đồng tương lai là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam, cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu VN30 và Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ.

2. Giao dịch hợp đồng tương lai chỉ số VN30 có gì khác biệt so với giao dịch cổ phiếu?

Việc giao dịch Hợp đồng đồng tương lai chỉ số VN30 diễn ra tương tự so với giao dịch cổ phiếu. Nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch thông qua giao dịch khớp lệnh hoặc giao dịch thoả thuận.

Các Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 sẽ có bảng giá riêng biệt, nhà đầu tư dựa trên kỳ vọng của mình vào xu hướng của chỉ số có thể đặt lệnh và khớp lệnh để tham gia vào Hợp đồng tương lai. Tương tự như cổ phiếu, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số tăng sẽ mua hợp đồng tương lai chỉ số, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số giảm sẽ bán hợp đồng tương lai chỉ số.

Một điểm khác biệt là các hợp đồng tương lai sẽ đáo hạn, do đó nhà đầu tư khi tham gia giao dịch cần lưu ý chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp.

3. Ký quỹ là gì và ký quỹ hoạt động thế nào?

• Ký quỹ là một trong những điểm khác biệt của giao dịch chứng khoán phái sinh so với giao dịch cổ phiếu. Ký quỹ trong giao dịch chứng khoán phái sinh đóng vai trò như một khoản đặt cọc để đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ của hai bên khi tham gia hợp đồng. Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) sẽ quy định tỉ lệ ký quỹ ban đầu cho mỗi loại hợp đồng khác nhau.
• Tỉ lệ ký quỹ ban đầu do trung tâm lưu ký quy định sẽ nêu rõ nhà đầu tư phải ký quỹ bao nhiêu phầm trăm giá trị hợp đồng trước khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh.
• Khách hàng không có đủ số tiền ký quỹ như yêu cầu có thể bị gọi ký quỹ, và phải nộp đầy đủ ký quỹ để có thể tiếp tục nắm giữ vị thế đối với Hợp đồng tương lai.

4. Việc thanh toán lãi lỗ hàng ngày diễn ra như thế nào?

Một điểm khác biệt nữa của thị trường chứng khoán phái sinh là cơ chế thanh toán hàng ngày. Khách hàng khi giao dịch và nắm giữ các vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi lỗ phát sinh từ các vị thế đó mỗi ngày:

• Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của khách hàng lỗ ròng: nhà đầu tư sẽ phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau.
• Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của khách hàng lãi ròng: nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày hôm sau.

Lãi/lỗ ở mỗi vị thế sẽ được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai đó. Riêng đối với các hợp đồng tương lai chỉ số đến ngày đáo hạn, lãi/lỗ sẽ được tính toán dựa trên giá trị trung bình số học giản đơn của chỉ số trong 30 phút cuối cùng của ngày giao dịch cuối cùng (bao gồm 15 phút khớp lệnh liên tục và 15 phút khớp lệnh định kỳ đóng cửa), sau khi loại trừ 3 giá trị chỉ số cao nhất và 3 giá trị chỉ số thấp nhất của phiên khớp lệnh liên tục

5. Quy mô hợp đồng được tính toán như thế nào?

Giống như giá của mỗi cổ phiếu, quy mô của mỗi hợp đồng phái sinh sẽ cho biết giá trị đầu tư mà nhà đầu tư đang tham gia là bao nhiêu. Quy mô hợp đồng sẽ được tính theo công thức:

Quy mô hợp đồng = giá Hợp đồng tương lai * hệ số nhân

6. Khi giao dịch phái sinh, khách hàng cần lưu ý gì?

Khi giao dịch chứng khoán phái sinh, sau khi đã nắm giữ vị thế, khách hàng cần theo dõi hai loại tỷ lệ: Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ và Tỷ lệ tài khoản phái sinh.

Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ

Tỷ lệ sử dụng tài khoản phái sinh = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ròng hợp lệ

Giá trị ký quỹ yêu cầu= IM + VM + DM

Trong đó:

IM: Ký quỹ ban đầu theo quy định của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC)

VM: Giá trị lỗ ròng phát sinh trong phiên (nếu có).

DM: Ký quỹ chuyển giao, dùng thay cho IM đối với các hợp đồng phái sinh chuyển giao vật chất đến ngày đáo hạn.

Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ: Số tài sản ký quỹ hợp lệ đã nộp lên VSDC.

Giá trị tài sản ròng hợp lệ: Số tài sản ký quỹ hợp lệ đã nộp lên VSDC + tiền tại VNDIRECT – nợ tại VNDIRECT

VNDIRECT sẽ quy định các mức an toàn, cảnh báo và xử lý đối với từng tỷ lệ này:

– Mức an toàn: Nhà đầu tư sẽ được giao dịch chứng khoán phái sinh tối đa cho tới khi tỷ lệ đạt mức an toàn này.

– Mức cảnh báo: Khi vượt quá mức này, VNDIRECT sẽ gọi bổ sung ký quỹ và khách hàng phải nộp thêm ký quỹ hoặc đóng bớt vị thế để tỷ lệ về thấp hơn hoặc bằng mức an toàn.

– Mức xử lý: Tài khoản của khách hàng sẽ bị xử lý đóng vị thế nếu vượt quá mức này.

7. Khách hàng muốn mở tài khoản giao dịch phái sinh tại VNDIRECT thì làm thế nào?

Từ ngày 15/07/2023, Quý khách mở tài khoản chứng khoán phái sinh tại VNDIRECT sẽ tiếp cận sản phẩm dịch vụ một cách dễ dàng và thuận tiện, không còn phải ngần ngại về thủ tục hồ sơ giấy tờ. Thay vào đó chỉ mất vài phút khai báo, Quý khách có thể mở tài khoản đầu tư tại VNDIRECT thành công và hoàn toàn trực tuyến.

Để thực hiện mở tài khoản chứng khoán phái sinh, Quý khách cần thực hiện Mở tài khoản chứng khoán cơ sở và Xác thực chứng minh nhân dân 

Sau đó, vui lòng truy cập vào website  https://myaccount.vndirect.com.vn và tham khảo hướng dẫn mở tài khoản phái sinh tại đây.

Ngoài ra, Quý khách cũng có thể nhanh chóng mở tài khoản phái sinh trên app VNDirect Financial Investment hoặc app VNDirect Dstock theo hướng dẫn tại đây.

8. Sau khi mở tài khoản phái sinh trực tuyến, bao lâu tôi có thể bắt đầu giao dịch?

Quý khách xác nhận Hợp đồng điện tử thì có thể thực hiện giao dịch sau 01 ngày, trừ trường hợp hệ thống kiểm tra có phát sinh các sai lệch thông tin cá nhân do Quý khách cung cấp và hình ảnh CMND/CCCD của Quý khách.

9. Nộp tiền vào tài khoản phái sinh như thế nào?

Quý khách có thể nộp tiền trực tiếp vào tài khoản Chứng khoán phái sinh thông qua ngân hàng (lưu ý rằng số tài khoản chứng khoán phái sinh sẽ có thêm chữ P phía sau).

Ngoài ra, Quý khách cũng có thể chuyển tiền từ tài khoản chứng khoán cơ sở (tài khoản giao dịch cổ phiếu) sang tài khoản chứng khoán phái sinh.

Chi tiết cách thức chuyển tiền, Quý khách tham khảo tại đây.

10. Tỷ lệ ký quỹ phái sinh hiện tại VNDIRECT đang là bao nhiêu? 

Từ ngày 15/12/2022, tỷ lệ ký kỹ tại VNDRECT là 17.5%

11. Vì sao tỷ lệ ký quỹ tại VNDIRECT là 17.5% mà khách hàng phải ký quỹ 21.875% khi giao dịch phái sinh?

Theo quy định hiện tại của VNDIRECT, tỷ lệ ký quỹ ban đầu là 17.5% giá trị hợp đồng và để đảm bảo tài khoản ở mức an toàn 80% thì Quý khách cần ký quỹ tổng cộng 21.875% giá trị hợp đồng để tham gia mua/bán.

Ví dụ: Quý khách có nhu cầu mua/bán HĐTL tháng 01 (VN30F2301) có giá hiện tại là 1050 điểm.

Số tiền Quý khách cần ký quỹ lên tài khoản CCP là: 1050 * 100,000 đồng * 21.875% = 22,968,750 đồng để có thể mua/bán 1 hợp đồng.

Tuy nhiên, để giảm thiểu rủi ro bị đóng vị thế tự động, Quý khách nên ký quỹ nhiều hơn quy định. Ngoài ra, khi giá HĐTL tăng lên thì tiền ký quỹ cũng tăng lên.

12. Cần bao nhiêu tiền để có thể giao dịch phái sinh?

Theo quy định hiện tại của VNDIRECT, tỷ lệ ký quỹ ban đầu là 17.5% giá trị hợp đồng và để đảm bảo tài khoản ở mức an toàn 80% thì Quý khách cần ký quỹ tổng cộng 21.875% giá trị hợp đồng để tham gia mua/bán.

Ví dụ: Quý khách có nhu cầu mua/bán HĐTL tháng 01 (VN30F2301) có giá hiện tại là 1050 điểm.

Số tiền Quý khách cần ký quỹ lên tài khoản CCP là: 1050 * 100,000 đồng * 21.875% = 22,968,750 đồng để có thể mua/bán 1 hợp đồng.

Tuy nhiên, để giảm thiểu rủi ro bị đóng vị thế tự động, Quý khách nên ký quỹ nhiều hơn quy định. Ngoài ra, khi giá HĐTL tăng lên thì tiền ký quỹ cũng tăng lên.

13. Các loại lệnh sử dụng khi giao dịch chứng khoán phái sinh?

Các loại lệnh cho giao dịch sẽ tương tự như các loại lệnh hiện đang dùng cho thị trường cổ phiếu: ATO, ATC, LO, MOK, MAK, MTL, lệnh thỏa thuận.

Ngoài ra, VNDIRECT có bộ lệnh điều kiện cho chứng khoán phái sinh để hỗ trợ giao dịch HĐTL của nhà đầu tư hiệu quả hơn. Chi tiết Quý khách vui lòng tham khảo tại đây.

14. Khi mở vị thế đối nghịch để đóng vị thế có cần phải nộp thêm tiền ký quỹ không?

Quý khách có thể đặt lệnh để đóng vị thế mà không cần phải nộp thêm ký quỹ.

Nếu lệnh khớp và đóng vị thế thành công, nghĩa vụ ký quỹ của Quý khách sẽ giảm, Quý khách có thể rút tiền ký quỹ về tài khoản phái sinh.

15. Giao dịch phái sinh có rủi ro hơn giao dịch cơ sở không?

Thứ nhất, chứng khoán phái sinh với đặc tính giá biến động lớn và nhanh do tỷ lệ đòn bẩy cao, khoảng 6 lần, do đó Quý khách khi tham gia cần nắm vững kiến thức cũng như chuẩn bị tâm lý để tránh mua/bán quá nhiều trong ngày theo biến động giá và dẫn đến thua lỗ.

Thứ hai, khi giao dịch phái sinh Quý khách chỉ ký quỹ một phần nên nếu trong phiên giá biến động ngược chiều với kỳ vọng thì nhà đầu tư cần phải bổ sung tiền ngay để tránh bị đóng bớt hợp đồng đang nắm giữ để đưa tài khoản về mức an toàn.

Tuy nhiên, phái sinh có lợi thế T0 nên Quý khách có thể dễ dàng đóng vị thế, không phải chờ chứng khoán về sau T+2 ngày như chứng khoán cơ sở. Ngoài ra, nhà đầu tư có thể sinh lời ngay cả khi thị trường xuống bằng việc thực hiện bán trước rồi mua lại sau, trong khi đó thị trường cơ sở nhà đầu tư chỉ có thể sinh lời khi giá tăng.

16. Tỷ lệ xử lý ở tài khoản phái sinh là bao nhiêu?

Tỷ lệ xử lý tài khoản tại VNDIRECT là 100%, nghĩa là khi Tỷ lệ tài khoản của bạn chạm 100% thì VNDIRECT sẽ thực hiện đóng bớt vị thế đang nắm giữ để đưa Tỷ lệ này về mức an toàn 80%.

Do đó, khi đầu tư , Quý khách nên theo dõi tỷ lệ thường xuyên để tránh bị đóng vị thế bắt buộc.

17. Nợ thấu chi và cách xử lý nợ thấu chi tại VNDIRECT?

• Quý khách phát sinh Nợ thấu chi từ: Phí giao dịch, thuế, lỗ vị thế từ phiên giao dịch trước
•  Xử lý nợ thấu chi tại VNDIRECT: Công ty sẽ sử dụng tiền ở tài khoản phái sinh tại VNDIRECT để thanh toán Nợ thấu chi.

Do đó, Quý khách không nên ký quỹ toàn bộ tiền lên Tài khoản ký quỹ tại VSDC, nên giữ lại một phần tiền tại Tài khoản phái sinh tại VNDIRECT để thanh toán các loại phí, thuế, lỗ trong phiên giao dịch trước.

Nếu Quý khách không có đủ số dư thì VNDIRECT sẽ thực hiện:

• Rút tiền từ tài khoản ký quỹ tại VSDC nhưng vẫn đảm bảo sau khi rút Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ tại VSDC vẫn bằng hoặc dưới Ngưỡng an toàn 80%
• Nếu Tài khoản ký quỹ không đủ điều kiện để rút tiền, Quý khách cần nộp tiền để thanh toán khoản nợ thấu chi này trước 13h00 chiều. Sau 13h00 chiều, nếu Quý khách chưa thanh toán toàn bộ số Nợ thấu chi, VNDIRECT sẽ thực hiện đóng vị thế đủ để thanh toán Nợ thấu chi trên tài khoản của Quý khách.

18. Các mức phí khi tham gia giao dịch phái sinh tại VNDIRECT?
(1) Phí giao dịch phái sinh (không bao gồm phí trả sở):
- Khách hàng sử dụng gói dịch vụ tài khoản DTA: Miễn phí.
- Khách hàng sử dụng gói dịch vụ tài khoản DBA: Mức phí cơ bản: 2,000đ; Khách hàng và Chuyên gia careby tài khoản phái sinh có thể thỏa thuận mức phí với mức thấp nhất là 0đ.

   Mức phí trên chưa bao gồm các loại phí sau: phí quản lý vị thế, phí giao dịch trả Sở, thuế, phí quản lý tài sản ký quỹ trả VSDC, phí nộp/rút tiền tài khoản ký quỹ CCP.
(2) Các loại phí trả cho Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) và Sở giao dịch chứng khoán HNX:
- Phí giao dịch phái sinh (trả HNX): 2,700đồng/giao dịch/HĐTL.
- Phí quản lý vị thế (trả VSDC): 2,550đ/vị thế/tài khoản/ngày.
- Phí quản lý tài sản ký quỹ (trả VSDC): 0.0024% giá trị lũy kế số dư tài sản ký quỹ; tối thiểu 100,000đ/tài khoản/tháng; tối đa 1,600,000đ/tài khoản/tháng.

19. Có thể dùng chung tài khoản giao dịch phái sinh với tài khoản cơ sở không?

Tài khoản chứng khoán phái sinh là một tài khoản riêng biệt, độc lập so với tài khoản cơ sở (tài khoản giao dịch cổ phiếu hiện tại).

VNDIRECT đã cung cấp chức năng chuyển tiền giữa tài khoản chứng khoán phái sinh và tài khoản cơ sở để hỗ trợ Quý khách trong quá trình đầu tư.